Fahreddin er-Râzî’den Medreseler Üzerine Hikmetli Bir Tespit

“İlme tahsis edilmiş mütevazı bir medrese ile ibadete adanmış küçük bir ribat iki yüz, hatta üç yüz yıl ayakta kalabilir; fakat kralların yüksek sarayları ve gösterişli binaları ancak kısa bir süre dayanır. Bu da söylediğimizin doğruluğunu gösterir.
Ayrıca, medrese ve ribat inşa edenler, dine ve itaate ne kadar yakın olurlarsa, yaptıkları binalar da o kadar kalıcı olur.”
(el-Metâlibü’l-ʿAliyye, Cilt 1, s. 253)

💡 TAHLİL:
Râzî burada, yapıların ömrünü belirleyen unsurun maddi ihtişam değil, manevi niyet olduğunu vurgular. İlme ve ibadete adanmış yapılar, yüzyıllar boyunca dimdik ayakta kalırken, dünya sevgisiyle yapılan saraylar kısa sürede yok olur. Bu tespit, “niyetin bereketi” anlayışının mimarîye yansımasıdır.

Yolun en güvenilir rehberleri, peygamberlerin varisleri olan âlimlerdir. Zaman bu âlimlerden boşalmış, geriye yalnızca şekilci olanlar kalmıştır. Çoğuna şeytan hâkim olmuş, azgınlık onları yoldan çıkarmıştır. Her biri peşin menfaatine tutkun hâle gelmiş, iyiyi kötü, kötüyü iyi görmeye başlamıştır. Böylece din ilmi silinip gitmiş, yeryüzünde hidayet kandilleri sönmüştür.

Allah sizden razı olsun. Şüphesiz ki Allah Teâlâ bu taifeyi dostlarının öz safı kılmış, onları peygamberlerinden sonra kullarının tümüne üstün kılmıştır. Kalplerini hakikatlerin anahtarı yapmış, gaybının sırlarını içlerinde emanet etmiş, onları zatını tanımak için seçmiş, sırlarına emanetçi kılmış, dillerini emrinin beyanıyla konuşturmuş ve delillerini mahlûkatına karşı onlar vasıtasıyla kaim kılmıştır.

Allah, onlara lütfettiği hidayet ve tevfikte, ahlâk, rızık, ömür ve amellerde olduğu gibi derecelerle farklılık vermiştir.

Bu üç metin, medreselerin ehemmiyetini üç boyutta ortaya koyar: (1) İlmî mirası koruma ve aktarma, (2) manevî olgunluk ve hikmeti öğretme, (3) farklı istidatlara göre hidayet ve ilim terbiyesi sunma. Bu yüzden medreseler, yalnızca geçmişte değil, her dönemde İslâm toplumunun temel direklerinden biridir.

Arapçanın Önemi: İlahiyat ve Medrese Geleneğinde İlmin Kalbi

Arapça, İslam dünyasında sıradan bir dil olmanın ötesinde, vahyin dili ve İslam ilimlerinin omurgasıdır. Kur’ân-ı Kerîm’in bu dilde indirilmiş olması, hadislerin yine bu dilde nakledilmesi, Arapçayı hem ilmi hem de manevi anlamda vazgeçilmez kılar. Bu nedenle Arapça öğrenmek, sadece bir dil öğrenmek değil; İslam’ın özüne nüfuz etmek demektir.

1. Vahyin Taşıyıcısı Olarak Arapça

Kur’ân-ı Kerîm, Arapça olarak indirilmiş ve bu durum birçok ayette vurgulanmıştır.

“Biz onu, akledesiniz diye Arapça bir Kur’ân olarak indirdik.” (Yûsuf, 12/2)
Kur’ân’ı doğru anlamak, kelimelerinin inceliklerine vakıf olmakla mümkündür. Benzer şekilde, Resûlullah (s.a.v.)’in hadislerini aslıyla kavramak da Arapça bilgisini zorunlu kılar.

2. Âlimlerin Arapça Üzerine Sözleri

Geçmiş ulema, Arapçanın öğrenilmesini dinin anlaşılması için temel bir gereklilik olarak görmüştür.
• İmam Şâfiî, “Arapçayı öğreniniz, çünkü o aklın ve ilmin dilidir” diyerek bu dili tahsil etmeyi teşvik etmiştir.
• İbn Teymiyye, Arapçanın dinin bir parçası olduğunu, öğrenmenin farz-ı kifâye sayıldığını belirtmiştir.
• İmam Gazâlî ise Arapçayı, dinî ilimlerin kapısını açan anahtar olarak nitelendirmiştir.

Bu ifadeler, Arapçanın İslamî bilginin temeli olduğunu açıkça ortaya koyar.

3. İlahiyat Fakültelerinde Arapça

Günümüzde ilahiyat fakültelerinde Arapça, tefsir, hadis, fıkıh ve kelam gibi derslerin anlaşılmasının temel aracıdır. Sarf, nahiv, belagat gibi disiplinlerde verilen eğitim, öğrencinin hem klasik literatüre hem de çağdaş Arapça kaynaklara doğrudan erişimini sağlar. Bu yönüyle Arapça, akademik çalışmalar için vazgeçilmezdir.

4. Medrese Geleneğinde Arapça

Yüzyıllardır İslam dünyasında eğitim veren medreseler, Arapçayı ilmin taşıyıcısı olarak görmüş ve en temel ders olarak okutmuştur. Sarf ve nahiv ilimlerinden belagat ve mantığa kadar geniş bir yelpazede verilen bu eğitim, öğrencinin klasik kaynakları aslıyla anlamasına imkân tanır. İbn Âcurrûmiyye, Avâmil, Kâfiye, Molla Câmî gibi eserler, medrese geleneğinde Arapça öğretiminin temel taşlarıdır.

Arapça, sadece bir dil değil; İslamî kimliğin ve ilmin kalbidir. İlahiyat fakülteleri ve medreseler, bu dili öğretmekle aslında İslam’ın özüne sadık kalmanın yollarını açık tutmaktadır. Arapçayı ihmal etmek, vahyin ve ilmin aslına yabancılaşmaktır.

“Allah, bu kitap ile bazı kavimleri yükseltir; onu terk edenleri ise alçaltır.” (Müslim, Müsâfirîn, 269)

🔹 Arapçayı öğrenmek, ilmin kapısını aralamak ve vahyin nuruyla buluşmaktır.
🔹 Bu dili ihya etmek, ümmetin yeniden dirilişine katkı sağlamaktır.