توسعه‌ی دستوری!

مرتضی کاظمی

بارها به اسم توسعه ما را فریب داده‌اند. مثلاً همینجا در ایران، زیر پرچم «توسعه» کارهایی انجام شده که به جای پیشرفت و بهبود، در عمل فریب و عقب‌گرد بوده و بیشتر برای نمایش و فریبکاری استفاده شده است. تا زمانی که آزادی، حقوق مالکیت و رقابت سالم تضمین نشود «توسعه‌ی دستوری» فقط ویترین فریبنده‌ای از پیشرفت خواهد بود.

توسعه یک کلمه مقدس نیست!

واژه توسعه را آنچنان مقدس جلوه داده‌اند که توانسته‌اند خرابکاری‌هایشان را به نام توسعه توجیه کنند. مثلاً:

🔹 سدسازی‌‌های گسترده که به اسم توسعه انجام شد در عمل رودخانه‌ها و تالاب‌ها را خشکاند و محیط‌زیست کشور را منفجر کرد.

🔹 افزایش مالیات‌ها که با شعار زمینه‌سازی برای توسعه‌ی سیاسی انجام شد در عمل نه تنها دولتی پاسخگو ایجاد نکرد بلکه فقط بی‌عدالتی و اتلاف منابع را بیشتر کرد.

🔹 ساخت بی‌رویه و نادرست اتوبان‌ها که به اسم توسعه‌ی شهری انجام شد عملاً باعث گسترش رانت، دستکاری در بافت اجتماعی و همچنین باعث افزایش آلودگی هوا شد.

به نام توسعه؛ به کام فساد

🔹 رانت‌های کلان در چاپ و انتشار کتاب‌های ایدئولوژیک که به اسم توسعه‌ی فرهنگی انجام شد در واقع نه تنها منابع عمومی را هدر داد بلکه به جامعه از لحاظ فرهنگی و سیاسی آسیب‌های سنگین وارد کرد.

🔹 شهرک‌سازی‌های بی‌حساب که به اسم توسعه و ساخت مسکن انجام شد در عمل زمین‌های کشاورزی و منابع آبی را نابود کرد و در نتیجه سکونتگاه‌های بی‌کیفیت به‌جا گذاشت.

🔹 توسعه‌ی صنعتی به شکل رانتی که به اسم توسعه‌ی اقتصادی انجام شد در عمل به جای رقابت و نوآوری، انحصار و امتیازهای ویژه برای بنگاه‌های دولتی و شبه‌دولتی ایجاد کرد.

🔹 پروژه‌های عظیم دولتی در نفت و گاز که به اسم توسعه ملی انجام شد عملاً به جای بهره‌وری و رفاه عمومی، منبع فساد و سوءمدیریت شدند.

🔹 افزایش بی‌رویه قیمت‌گذاری و یارانه‌های ناکارآمد که به اسم توسعه و عدالت اجتماعی انجام شد عملاً منابع را هدر داد و انگیزه تولید را از بین برد.

وقتی پاسخگویی، شفافیت و عدالت وجود نداشته باشد، هر چیزی حتی با عنوان زیبا و فریبنده «توسعه»—می‌تواند علیه پیشرفت و انسانیت باشد.

اقتصاددانانی مانند پیتر بائر و فریدریش هایک بارها در مورد توسعه دستوری هشدار داده‌ و گفته‌اند توسعه با فرمان و دستور یا اجرای پروژه‌های عظیم و انجام هزینه‌کرد‌های دولتی به‌وجود نمی‌آید.

هایک می‌گفت: «تمدن، نتیجه طراحی آگاهانه نیست؛ بلکه حاصل آزادی و همکاری خودجوش انسان‌هاست.»

پیتر بائر می‌گفت:

«توسعه یعنی گسترش انتخاب‌های مردم؛ نه گسترش قدرت دولت برای مهندسی جامعه.»

پیشرفت واقعی آن‌جاست که:

▫️ حقوق مالکیت و حاکمیت حقوق تضمین شود.

▫️ بازارهای آزاد و رقابت سالم به مردم امکان رشد بدهد.

▫️ دولت به‌جای پروژه‌سازی و انجام پروژه‌های عظیم از زیرساخت‌های نهادی (دادگاه مستقل، نظام مالی شفاف و آزادی رسانه) حمایت بکند.

▫️ مردم بتوانند آزادانه فکر کنند، تولید کنند و با هم همکاری کنند.

▫️ تا زمانی که این اصول پایه‌ای شکل نگیرند، مواردی که گفته شد فقط «نمایشی از پیشرفت» خواهد بود، نه خودِ پیشرفت.

آدام اسمیت بیش از دویست سال پیش گفته بود: «بهبود وضعیت ملت‌ها، حاصل آزادی کار و تجارت مردم عادی است؛ نه نتیجه طرح‌های بزرگ دولت‌ها.»

۸ مرداد ۱۴۰۴
https://t.me/mortezakazemii

کمرها را محکم ببندید!

۱ـ آب
ده بیست سالی می‌شود که خیلی‌ها در مورد بحران آب حرف می‌زنند. مردم هم از آن آگاه بودند. با این وجود، قطع آب برای خیلی‌ها، به خصوص در شهرهای بزرگ و بالاخص در تهران، چیزی شوکه‌کننده بود!

پرسش: در تمام این سال‌ها دولت‌های مختلف برای بحران آب چه کردند؟ پاسخ: همان کارهایی را کردند که بحران آب را موجب شده بود. به سدسازی‌های گسترده ادامه دادند، کشاورزی را بسط دادند، در خوزستان کاشت نیشکر را گسترده‌تر کردند...

ما مردم گمان می‌کردیم که وقتی همه از بحران آب سخن می‌گویند، لابد دولت فکری دارد، برنامه‌ای دارد، برنامه‌ریزان چیزی در ذهن دارند! ولی...

۲- نماز جمعه
بعد از جنگ ۱۲روزه با اسرائیل، و در زمانی که حکومت به «وطن وطن» گفتن افتاده بود و به نظر می‌رسید سعی می‌شود مردم بیشتری را با خود همراه کنند، باز صدیقی امام جمعه شد!

خیلی‌ها گفتند که این کار لجباری حکومت با مردم بود. ولی ای کاش اینگونه بود! یعنی ای کاش پشت این کار فکری بود و مقصودی داشت، حتی اگر آن مقصود لجباری بود!

اما نه! حکومت اکنون در تمام تصمیم‌گیری‌هایش به نوعی بیماری دچار شده. هر گوشه از امور را گروهی قبضه کرده‌اند و در آن منافع مادی یا ایدئولوژیک برای خودشان تعریف کرده‌اند و‌ حاضر نیستند قدمی عقب بنشینند. فکری منسجم برای کل حکومت در کار نیست! ما «نظام» نداریم! این از فلان اداره چلغوز در فلان شهرستان صادق است تا رادیوتلویزیون تا شورای ائمه جمعه.... ما تعداد زیادی گروه‌ داریم، رسمی یا مافیایی، که خودشان هم در گرهٔ کور گذشته خود گیر کرده‌اند، چیزی خارج از آن نمی‌شناسند و همه هم گرفتار نوعی نزدیک‌بینی حاد در مورد منافع خودند.

۳- اقتصاد
اگر حتی مکانیسم ماشه فعال نشود و اگر حتی دوباره جنگی درنگیرد، سیاست‌های اقتصادی کنونی (که میراث تمام دولت‌های قبلی است و در واقع امری حکومتی و مربوط به کل حکومت است) به خودی خود اقتصاد کشور را به فنا خواهد داد. تمام این کنترل‌گری‌ها، محدودیت‌ها، فشارها و فسادها حتی بهترین اقتصاد را نابود خواهد کرد. به آن اضافه کنید قطعی برق و آب و در زمستان گاز را! به آن اضافه کنید تصمیمات خلق‌الساعه را! به آن اضافه کنید احساس عدم ثبات را! این را که دولت مستقیم و غیرمستقیم مشغول تحمیل انواع هزینه‌ها به فعالان اقتصادی است! اینکه مالیات‌ها را بالا و بالاتر می‌برند، ولی خدمات را پایین و‌پایین‌تر! گمان می‌کنید کسی در این شرایط حاضر به سرمایه‌گذاری خواهد بود؟

۴-خوش‌خیالی
با این حال، هنوز اکثر افراد، خیلی از تولیدکنندگان یا بقیه فعالان اقتصادی، هنوز ته دل‌شان باور نکرده‌اند که چه خبر است. باور نمی‌کنند که دولت و حکومت واقعاً برنامه‌ای ندارند. هنوز ته دل‌شان امیدوارند که ما نزدیک به انتهای تونل وحشت هستیم.

چه در مورد قطعی آب یا جنگ با اسرائیل، گرچه خیلی در موردش صحبت می‌شد، وقتی اتفاق افتاد خیلی‌ها را شوکه کرد. در یک سال گذشته حوادث زیادی دیدیم که قاعدتاً باید در طول چند سال می‌دیدیم. کسی یادش هست که کمتر از سه ماه پیش در گمرک بندرعباس آن انفجار فاجعه‌بار اتفاق افتاد؟

من رمال نیستم و نمی‌توانم پیشگویی کنم! بنابر این نمی‌توانم بگویم فردا چه اتفاقی رخ خواهد داد. نمی‌دانم آیا یک فروپاشی ناگهانی اقتصادی خواهیم داشت، یا اضمحلالی با شیب هر چه تندتر و تندتر. ولی بدانید که برنامه‌ای در کار نیست. بدانید که صدر تا ذیل حکومتیان خودشان هم نمی‌دانند چه کار می‌کنند. آنها هم فقط تلاش می‌کنند امروز را به فردا برسانند.

کمرها را محکم ببندید و از آنچه در پیش رو داریم شوکه نشوید!

کلماتی که از بمب‌های اسرائیل خطرناک‌ترند:

عدالت اجتماعی
توسعه
گفتمان توسعه
امر ملی
گفتمان ملی
فقه حداکثری
زمینه‌سازی ظهور
حقوق بشر.....

شما هم کمی فکر کنید احتمالا واژگان دیگری نیز خواهید یافت.

خود...پنداری ایرانی هیچگاه از بین نمی‌رود، بلکه از شکلی به شکلی دیگر تبدیل می‌شود.

برای خیلی از مرکزنشینان بحران آب در کشور تازه یک هفته است شروع شده!