امید به تغییر

فیلسوف اسلا‌وی ‌ژیژک

مسلمانان عزم‌شان را جزم کرده‌اند
از خامنه‌ای بگیر تا نوچه‌های کانال‌های تلگرامی
یک‌صدا مشغول پیش‌گویی‌اند:
«نابودی اسرائیل، آن هم به زودی!»

این نمایش، مرا یاد روزگار نیوتن انداخت
زمانی که پیش‌گویان فریاد می‌زدند جهان به زودی به پایان می‌رسد
نیوتن با محاسباتش اثبات کرد:
«پیش از ۲۰۶۰ خبری از پایان دنیا نیست!»
و گفت:
«این را نگفتم که پایان جهان را پیش‌بینی کرده باشم
گفتم تا دهان پیش‌گویان را ببندم
که با هر بار پیش‌گویی غلط، چاقویی به حیثیت و اعتبار خودشان می‌زنند»

امروز همین حکایت را در جهان اسلام و مخصوصاً شیعه داریم
البته وعده نابودی جهان نه!
وعده نابودی اسرائیل
که هر چه بیشتر قطعی و هیجانی باشد، زخم عمیق‌تر و کشنده‌تری بر پیکر اسلام وارد می‌کند

ای تاریخ بنویس:
اسرائیل - چه خوب چه بد - هست و خواهد ماند
و بنویس که همگی - از قرآن و خامنه‌ای
تا سگ‌های هار نگهبان نظام -
سوگند خوردند که نابودی‌اش نزدیک است

تجربه تاریخی شهادت بده آنچه نزدیک است
نه نابودی اسرائیل
بلکه نابودی باقی‌مانده اعتبار خودشان است

و آیندگان، خاک بر سرتان اگر این فصل‌های تاریخ را نخوانید یا فراموش کنید
@islie

از سنگ صدا آمد! از اهلِ صدا نه...
در دین شما نام خدا هست... خدا نه!
✈️@islie

در اکوسیستم نیاکان ما، شب برابر بود با کاهش دید، افزایش درندگان و احتمال گم‌شدن. طبیعی است که ژن‌هایی دوام بیاورند که صاحبانشان در تاریکی احتیاط‌کارتر، گوش‌به‌زنگ‌تر و بدبین‌تر بودند.

1) بیناییِ کم‌نور و «پرکردنِ شکاف‌ها»

وقتی نور کم است، قشر بینایی دادهٔ مطمئنِ کافی ندارد؛ مغز برای بقا، حدس می‌زند. حدسِ امن‌تر، نسبت دادن محرک مبهم به «تهدید» یا «عامل» است. این همان Error Management است: هزینهٔ «وحشت بی‌جا» کمتر از هزینهٔ «بی‌خیالی مرگبار».

2) ماژول ترس و «آمادگی» برای تهدیدهای قدیمی

پژوهش‌های کلاسیک نشان داده‌اند که شرطی‌شدن ترس به محرک‌هایی مثل مار/عنکبوت سریع‌تر و مقاوم‌تر است، ویژگی‌ای که در نور کم تشدید می‌شود.

3) چرا در تاریکی «روح/جن» می‌بینیم؟

دستگاه بیش‌فعالِ کشف عامل (Hyperactive Agency Detection Device) در شرایط ابهام، «عاملیت» می‌سازد، سایه‌ی کسی ‌یا صدا چیزی. این میان‌بُر، در گذشته جان می‌خرید، ولی امروز سوختِ خرافه است.

4) زیست‌عصب‌شناسیِ تهدیدِ شبانه

تاریکی یعنی عدم‌قطعیت حسی، برانگیختگی سمپاتیک و آماده‌باش آمیگدالا. ذهن داستان می‌سازد تا شکاف‌های ادراکی را پر کند (پاریدولیا: دیدن چهره در تاریکی). این «قصه» الزاماً معنوی نیست، مغزِ پیش‌بینی‌گر است.

5) فرهنگ، قالب می‌دهد

محتوای ترس شبانه با فرهنگ عوض می‌شود (جن/روح/هیولا)، اما هستهٔ زیستی ثابت است. شب = اطلاعات کمتر = حدس تهدید.

جمع‌بندی: ترس از تاریکی، محصول مغز بقا محور است نه حضور نیروهای ماورایی. هرجا ابهام زیاد شود، ذهنِ تکامل‌یافته «تهدید» و «عامل» می‌سازد تا زنده بمانیم. علم این را توضیح می‌دهد، خرافه آن را اسطوره می‌کند.

منابع:
• Yuval N. Harari – Sapiens
• Richard Dawkins – The Selfish Gene
• Arne Öhman & Susan Mineka – “Fears, Phobias, and Preparedness” (Psychological Review)
• Martie Haselton & David Buss – Error Management Theory
• Pascal Boyer – Religion Explained
• Robert Sapolsky – Behave
• Daniel Kahneman – Thinking, Fast and Slow

@islie

اگر بخواهیم ببینیم «داستان» چگونه دین، قانون و هویت می‌سازد، باید به اوروکِ ۴ هزار سال پیش برگردیم. گیلگمش ابتدا مجموعه‌ای از سرودهای سومری دربارهٔ «بیلگمش» بود (حدود ۲۱۰۰–۲۰۰۰ ق.م.)، در دورهٔ بابلی (۱۸–۱۷ ق.م.) روایت‌محور شد و در سده‌های بعد، به «نسخهٔ معیارِ بابلی» با ۱۲ لوح رسید. ویرایشی که معمولاً به دبیر راوی مشهوری به نام سین‌لِقی‌اُونّینی نسبت می‌دهند. قرن نوزدهم، با کشف کتابخانهٔ آشوربانیپال در نینوا و خوانش «لوح طوفان» توسط جرج اسمیت (۱۸۷۲)، این حماسه دوباره به متنِ جهان برگشت.

درونمایه‌ها چه می‌گویند؟ اِنکیدو «انسانِ طبیعی» است که با پیوند جنسی/اجتماعی و شهرنشینی «متمدن» می‌شود؛ دوستی و فقدان، گیلگمش را به جست‌وجوی نامیرایی می‌کشاند؛ و «طوفان بزرگ» با الگوی هشدار الهی–کشتی–نجات–قربانی، دقیقاً همان استخوان‌بندی‌ای است که بعدتر در روایت‌های ابراهیمی می‌بینیم. این «تأثیر مستقیم» خطی نیست؛ بلکه محصول چرخشِ موتیف‌ها در فضای مشترکِ فرهنگی خاور نزدیک باستان است. چیزی که ریچارد داوکینز برایش واژهٔ «میم» (ژنِ فرهنگی) را پیشنهاد کرد؛ ایده‌هایی که مثل ژن‌ها انتخاب و تکثیر می‌شوند.

حتی اپیزودِ مشهورِ «گیاهِ زندگی» که مار آن را می‌رباید، تمِ نمادینِ زندگی/دانایی/مار را پیش‌می‌کشد؛ شباهتی تماتیک با «درخت زندگی/دانش» و مارِ سفر پیدایش. در قرآن نامی از گیلگمش نیست، اما کهن‌الگوهای آزمون، پاداش/تنبیه و طوفانِ نوح، از همان سفرهٔ مشترکِ روایت‌ها تغذیه می‌کنند.

این دوام چرا رخ می‌دهد؟ از نگاه روان‌شناسیِ شناختی و تکاملی، مغز ما یک ماشینِ تشخیص الگو و ساخت روایت است. برای مدیریت ترس از مرگ، توجیه رنج و ساختِ هنجار جمعی، «قصه» می‌سازد. حماسه‌ها به ما می‌گویند؛ قهرمان کیست؟ قانون چیست؟ مرگ را چطور تحمل کنیم؟ و طبیعتِ بی‌رحم را چگونه معنا بدهیم. همین کارکرد، بقای فرهنگیِ آن‌ها را تضمین می‌کند.

نتیجه: گیلگمش اثبات ماوراء نیست؛ بلکه سندی است از اینکه انسان پیش از علم مدرن با «روایت» به جهان نظم می‌داد. وقتی این سازوکار را بفهمیم، می‌توانیم افسانه را در جای خودش بنشانیم و برای فهمِ واقعیت، به علم تکیه کنیم.

منابع:
Andrew George, The Epic of Gilgamesh (متن/ترجمهٔ معیار)
Stephanie Dalley, Myths from Mesopotamia (از جمله آتْرحاسی/طوفان)
Jeffrey Tigay, The Evolution of the Gilgamesh Epic
A. Heidel, The Gilgamesh Epic and Old Testament Parallels
Yuval N. Harari, Sapiens (نقش اسطوره در همبستگی کلان)
Richard Dawkins, The Selfish Gene (میم‌ها و تکامل فرهنگی)

@islie