ЭМИКДОШ ФАРЗАНД МЕРОС ОЛАДИМИ?

CАВОЛ: Биламизки, аёл киши бировнинг гўдагини эмизса, шу бола унинг сут фарзандига айланади. Мазкур аёл вафот этса, шу бола ҳам мерос оладими?

ЖАВОБ: Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳим. Тўғри, гўдак* бирор аёлни эмса, шу аёл болага сут она бўлиб, маҳрамга айланади. Эри ота ҳукмида бўлади. Лекин эмизган она ёки унинг эри вафот этса, ушбу бола улардан мерос ололмайди. Чунки мерос олиш учта сабабдан бири билан бўлади. Бу уч сабаб қуйидагилар: насаб, саҳиҳ никоҳ ва қул озод қилишдир. Яъни қул озод қилувчи ва унинг асабалари (ота томондан қариндошлари) озод бўлган қулнинг меросини бошқа меросхўрлари бўлмаганда, олиш ҳаққига эга бўладилар. Ҳозирда қулдорлик йўқ бўлгани учун фақатгина икки сабаб қолган. Бу сабаблар ичида эмизиш зикр қилинмаган. Бу ҳақда фиқҳий китобларимизда бундай дейилган:
ویستحق الإرث …بأحد ثلاثة: برحم ونکاح صحیح… وولاء
Яъни: “Меросга уч нарсанинг бири билан ҳақли бўлади: насаб, саҳиҳ никоҳ ва вало (қул озод қилганлик ҳаққи)”. (“Раддул муҳтор” китоби).

Демак, эмиш орқали маҳрам бўлган бола эмизган она ёки унинг эридан мерос ололмайди. Лекин агар мазкур она ёки эри шу болага бирор нарсани васият қилган бўлса, мероснинг учдан бир қисмидан васият адо этилади. Валлоҳу аълам.

Манба: Ўзбекистон мусулмонлари идораси Фатво маркази

Изоҳ: гўдак 2 ёшдан катта бўлса шаръий эмизиш хосил бўлмайди ("Кифоя" китоби).

Ғифор қабиласига мансуб. Пайғамбар алайҳиссалом билан доим ёнма-ён бўлгани туфайли илмда юқори даражага эришган, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламдан кўплаб ҳадис ривоят қилган (шулардан 281 таси Аҳмад ибн Ҳанбалнинг “Муснад”ида, 33 таси эса Бухорий ва Муслимнинг китобларидан ўрин олган) Абу Зарр Ғифорий (р.а) мол-мулкка аҳамият бермайдиган зоҳид инсон бўлганликлари маълум. Ушбу машҳур саҳоба эҳтиёждан ортиқ молларни Аллоҳ йўлида сарфлаш лозим деб билган эканлар. У кишига тўрт минг дирҳам берилганида, хизматчига бир йиллик етадиган озуқа олдириб, қолганини садақа қилган экан. Абу Зарр қўлида ортиқча мол бўлганларга уни Аллоҳ йўлида инфоқ қилишни тавсия қилганлигини эшитган Муовия (р.а.) Абу Заррнинг шахсан ўзи қандай йўл тутишини синаш мақсадида хизматчиси орқали ярим тунда минг динор юборибди. Эрталаб хизматчисига Абу Заррга бориб хатолик содир бўлгани ва минг динорни қайтариб беришини сўрашни буюрган. Аммо Абу Зарр у пулларни садақа қилиб бўлганлигини айтади. Шундан кейин Муовия унинг сўзи ва ҳаракати бир-бирига мос эканига ишонч ҳосил қилади.

Манба: https://www.bukhari.uz/?p=39422 да берилган мақола асосида тайёрланди.

Хулоса ўрнида: агар гапингиз/маслаҳатингиз/насиҳатингиз бошқаларга (мас. фарзандлар, укалар, сингиллар, дўстлар...) таъсир қилишини истасангиз, ўша гапларингизга ўзингиз амал қилинг.

✅ @IslomMoliyasi канали

Ассалому алайкум!
Мерос, васият ва тасарруфга оид мақолалар қизғин мунозаралар ва саволларга сабаб бўлди. Албатта, биз бундан мамнунмиз, чунки бу ушбу мақолалар кўпчиликни қизиқтираётганлигини, яъни долзарб мавзуда эканлигини билдиради.
Мавзуга оид саволларни инобатга олиб, хусусан инсон ҳаётлик чоғида ўз мол-мулкини истганича тасарруф қилиши, масалан фарзандларидан истаганига истаганича мол-мулкни ҳадя/совға қилиши мумкинми деган саволга жавоб ўлароқ қуйидаги савол-жавобни эътиборингларга ҳавола қилмоқчимиз.

Ота-онанинг фарзандлари ўртасидаги адолат

Ассалому алайкум! Ота-онанинг 3 ўғил фарзанди бор. Ота-она икки ўғилни уй-жой ва яна бошқа мол-мулк билан таъминлашди. Лекин бир ўғил булардан мустасно қолди (Аллоҳ уни пешонасига барокотли насиба берсин). Фарзандларни тенг кўрмасликни хукми қандай?

ЖАВОБ:
Ва алайкум ассалом!
Нуъмон ибн Башир розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Онам отамнинг молидан менга бериладиган совғанинг бир қисмини ундан сўраган эди. Кейин унга (отамга) бир фикр келди-ю, уни менга берди. (Онам) «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни гувоҳ қилмагунингча рози бўлмайман», деди. Мен ёш бола эдим, (отам) қўлимдан олиб, мени Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга олиб борди ва: «Бунинг онаси Бинт Равоҳа мендан бунга бериладиган совғанинг бир қисмини сўради», деди. У зот: «Сенинг бундан бошқа боланг борми?» дедилар. У: «Ҳа», деди. Менимча, у зот: «Мени ноҳақ ишга гувоҳ қилма», дедилар».
Абу Ҳариз Шаъбийдан ривоят қилиб: «Мен ноҳақ ишга гувоҳ бўлмайман», шаклида айтган.

Яна бир ривоятда: “Фарзандларинг сенга яхшилик қилишда баробар бўлишлари сени хурсанд қиладими” дедилар. Албатта деган эди, “Унда йўқ” дедилар. Яна бир ривоятда эса “Бошқа болаларинга ҳам шунча бердингми” деган эдилар, “Йўқ” деди. Шунда “Аллоҳга тақво қилинглар ва фарзандларингиз орасида адолат қилинглар” дедилар.

Албатта бу фарзандларнинг ҳолатига ҳам боғлиқ. Бори ҳам “Менга ҳам шунча берасан” деб туриши нотўғри. Бу еб туриб маърашга киради. Валлоҳу аълам!

«Зикр аҳлидан сўранг» ҳайъати жавоби асосида тайёрланди

"Ислом молияси"дан изоҳлар
Юқоридаги ҳадис ва жавобдан чиқарган хулосаларимиз:
1. Инсон ўз мулкини истганича тасарруф қилиш ҳуқуқига эга, лекин шундай бўлса ҳам, барча масалаларда, шу жумладан ҳадя/совға қилишда ҳам фарзандлари ўртасида адолат қилиши тавсия қилинади;

2. Шу билан бирга ота-она ўз фарзандларини ҳолатини эътиборга олиши ва шунга кўра иш қилиши нотўғри бўлмайди. Мисол учун, бир фарзанд моддий жиҳатдан қийналган ёки ногирон бўлса, иккинчиси жисмоний ва моддий жиҳатдан тўкис бўлса, ота-она одатда қийналган фарзандига моддий ва маънавий жиҳатдан кўпроқ ёрдам беришга ҳаракат қилади ва бу адолат юзасидан ҳам тўғри;

3. Аллоҳ таоло биз мусулмонларга динимизни мукаммал қилиб нозил қилган ва шу билан бирга инсонга ақл-фаросат ҳам берган. Демак, нақлнинг ҳам, ақлнинг ҳам ўз ўрни бор. Фарзандлар ота-оналарининг қилаётган ишларидан иллат эмас, балки ҳикмат топишга ҳаракат қилишлари лозим (яъни инсон ҳар бир масалага Аллоҳ берган ақл-фаросатни ишлатган ҳолда ёндашиши тўғри бўлади);

4. Инсон ризқ борасида иккиланмаслиги керак бўлган тушунчани яна бир бор эслатамиз: дунёдаги ҳамма жонзотларнинг ризқи Аллоҳ таоло томонидан олдиндан белгилаб қўйилган. Барча халойиқ ўзига қанча ризқ белгиланган бўлса, ўшани олмасдан қолмайди, албатта тўлиқ олади. Чунки бу унинг олдиндан белгилаб қўйилган насибасидир. Шунинг учун, "менга аталган мулк унга ўтиб кетди", деб ташвишланмаслик керак.
Валлоҳу аълам!

@IslomMoliyasi