Sualtı daşların üzə çıxarılması sülh prosesi üçün risk yarada bilər
Vaşinqton görüşlərindən sonra Azərbaycan və Ermənistan arasında münasibətlərdə yeni reallığa uyğunlaşma prosesi gedir. Birgə Bəyannamədə qeyd olunan bəzi istiqamətlər əsasında Sülh prosesi aydın çərçivə qazanıb: ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması, TRIPP/Zəngəzur dəhlizi üzrə erməni-amerikan konsorsiumunun yaradılması, sərhədin müəyyənləşdirilməsinin ikitərəfli hökumətlərarası komissiya çərçivəsində həll edilməsi və əlavə etimad artırıcı tədbirlər.
Vaşinqton görüşü, tərəflərin bir-birinə qarşı istifadə etmədiyi ilk beynəlxalq platforma ola bilərdi, əgər ABŞ prezidentinin Ermənistan baş nazirinə "23 xristian məhbus" barədə əsassız vədləri və "bu sizin üçün vacibdir?!" sualı olmasaydı... Paşinyanın bu sauala cavabını biz eşitmədik.
Vaşinqtondakı final mətbuat konfransında da erməni jurnalisti tərəfindən Qarabağı tərk edən ermənilərin taleyi ilə bağlı sual verildi, lakin cavab alınmadı. Deməli, bu mövzu ikitərəfli danışıqlarda müzakirə edilməyib.
Bu mövzu "sualtı daşlardan" biridir ki, Paşinyan yönlü ekspertlərin, müxtəlif kilsə xadimlərinin və diaspor təşkilatlarının təşviqi ilə üzə çıxmağa başlayıb.
Bu, yeni reallığa uyğunlaşma dövrünün bir hissəsidir - yeni şərtlər əsasında növbəti addımlar müəyyənləşdirilir. Lakin axtarışlar yanlış yerdə və yanlış mövzular üzrə aparılır.
Gəlin bu "sualtı daşları" (yəni, müzakirə olunan mövzuları) müəyyən edək və onları Bakının nöqteyi-nəzərindən, həm də sülh prosesi baxımından qiymətləndirək:
- Qarabağı tərk edən ermənilərin taleyi
Bu mövzu münaqişənin humanitar tərəfi kimi qəbul edilir. Azərbaycan bunu ayrıca müzakirə etməyəcək! Ermənistan hökuməti, kilsə, diaspor və ya xarici dövlət tərəfindən "Ermənilərin Qarabağa qayıdışı" mövzusu necə vurğulanırsa, "Qərbi Azərbaycanlıların qayıdışı" da eyni şəkildə vurğulanacaq.
Terminologiya baxımından "deportasiya" və "etnik təmizləmə" ifadələrindən istifadə olunur. Deportasiya dövlət tərəfindən həyata keçirilir, Qarabağda isə bunu Ermənistan büdcəsindən maaş alan rəsmi erməni strukturları təşkil edib. Bu qərar kollektiv şəkildə qəbul edilib və həmin qərarı qəbul edənlərin bir qismi Azərbaycanda ittiham olunur, digərləri isə Ermənistanda sərbəst gəzir.
- Azərbaycanda həbsdə olan və ittiham edilən Ermənistan vətəndaşları (və digərləri)
Erməni ekspertləri onları "girov" və ya "hərbi əsir" adlandırır. Amma Bakı Ermənistan və Livan vətəndaşları olan bu şəxslər üçün heç bir tələb irəli sürmür. O halda, onlar necə "girov" ola bilər?
Hərbi əsirlər? Müharibədən sonra bütün hərbi əsirlər azad edilib.
Üstəlik, 23 nəfərin hamısının hüquqi vəziyyətinin eyniləşdirilməsi qarışıqlıq yaradır, çünki bəziləri artıq məhkum edilib, digərləri üzrə məhkəmə prosesi davam edir. Məhkum edilmiş şəxsləri ittiham olunanlarla eyni səviyyəyə qoymaq düzgün deyil.
- Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin nəzarətində olan və Ermənistanın öz ərazisi hesab etdiyi torpaqlar
Bu mövzu da artıq ictimai müzakirələrdə səsləndirilməyə başlayıb, halbuki sərhədin müəyyənləşdirilməsinin tamamilə hökumətlərarası komissiya çərçivəsində həll ediləcəyi bildirilib. Sülh prosesində hər hansı addımı "Ermənistan ərazilərinin azad edilməsi" ilə şərtləndirmək cəhdi əksməhsuldardır!
Bir sözlə, bu mövzuların üzə çıxarılması sülh prosesinə ziyan vurur. Hazırki sülh prosesi Qarabağ mövzusunun beynəlxalq səviyyədə istənilən kontekstdə aktuallaşdırılması cəhdlərinə son qoyur. Məhz bu səbəbdən Bakı bunu ilkin şərt kimi irəli sürüb.
Ermənistan hökuməti və Paşinyan yönlü ekspertlər deyirlər ki, Azərbaycan tərəfinin Konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlı tələbləri prosesə zərər verir. Eynilə, yuxarıda qeyd olunan mövzular da sülh prosesinə mane olur.
Bu daşlar su altında qalmalıdır, əks halda əsas sülh gündəmini unudaraq, bu ikinci dərəcəli məsələlərə daha çox diqqət yetirmək riski yaranar.
@cssc_cqtm
0
Показать ещё
