#Adabiyot
📌Oʻzbek romanining maʼnaviy-ruhiy asoslari
🌷Qahramon taqdiri misolida xalq taqdiri ifodasi
Oybek “Qutlugʻ qon”da, adolatsizlik hukmron voqelikda, kelajak umidlarini, yaʼni zulmat ichra nurni koʻradi. Qutblantirilgan “qora kuch”larga zid holda “yorugʻ kuchlar”ni tasvirlay oladi. Natijada kitobxon qalbiga umidbaxsh tuygʻular ulashadi. Bu Oybek ijodiy uslubiga xos ijobiy qahramonlarni yorugʻ ranglarda tasvirlash realistik tamoyiliga ham, milliy adabiyot anʼanalariga ham toʻla muvofiq keladi. Xatto xalq ijtimoiy ongining uygʻonishi gʻoyaviylikka kuchli tamoyil bilan yondashilganiga qaramasdan, bugungi kunda ham oʻz dolzarbligini toʻla saqlaydi, davrimizga hamohangligi bilan ulkan ahamiyat kasb etadi.
Biroq adib romanda asosiy eʼtiborini ijtimoiy-tarixiy voqelik va xarakterlar munosabati masalasiga qaratishga majbur boʻladi. Tasvirda asosiy urgʻuni ijtimoiy konfliktni ochishga yoʻnaltirib, qahramon taqdiri misolida xalq taqdirini koʻrsatishga intiladi. Xarakterlar dinamikasini yangi tarixiy oʻzgarishlarni tasdiqlashga xizmat qildiradi. Aytish mumkinki, adib eski jamiyat aqidalarining inkori va yangisining tasdigʻi stereotipiga amal qiladi. Uning aksariyat qahramonlari hayot voqealarining butun dramatizmi va fojialari soʻqmogʻidan oʻtgach, ongi uygʻonib, ijtimoiy kurashchilarga aylanishadi. Yaʼni konkret hayotiy vaziyat qahramon taqdirini belgilab beradi.
Shunga qaramasdan, bugungi oʻzbek romanlarining qahramonlari oybekona “koʻpchilik” deb ataluvchi toʻdadan keskin farqlanadi. Ular oʻz istagi boʻyicha oʻylab, koʻngil intilishlari bilan harakat qilishadi. Zotan, Oybek tasvirida milliy ongning uygʻonishi sinfiylik bilan chambarchas bogʻlanib ketadi. Xalq istiqboli “baxtli hayot” uchun kurashda, jabr-zulmga qarshi oshkora isyonda: “hamma boʻrilarni, hamma qonxoʻrlarni, zolimlarni yanchib tashlash”da koʻriladi. Individual qahramon taqdiri xalq taqdirining uzvi ekanligi bilan qadrlanadi.
Bugungi romanchilikda aksincha hol boʻy koʻrsatadi. Yaʼni ijtimoiy-iqtisodiy va maʼnaviy-ruhiy muvozanatning buzilishi inson ongini uygʻotishga emas, balki tafakkurni tushovlab, odamlarni maydalashtirishga olib kelishi jarayoni idrok etiladi. U. Hamdamning “Muvozanat”, X. Doʻstmuhammadning “Bozor”, L. Boʻrixonning “Jaziramadagi odamlar”, O. Muxtorning “Tepalikdagi xaroba”, A. Nurmurodovning “Qon hidi” singari romanlarida inson shaxsi tamomila individual qiyofalari bilan jonli odam sifatida ifodalanadi. Ular ijtimoiy intilishlarga tamomila boshqacha yondashadilar. Bu qahramonlar orqali koʻpchilikning “olomon”ligi fojiasi yorqin ifoda etiladi. Koʻpchilik alohida insonni tushunishga urinishi lozim. Odamzod fido boʻluvchi qurbon emas. Vatan oʻgʻlonlari gʻoya yoʻlida oʻlishi emas, balki bu dunyoda yayrab-yashashlari lozimligi yangicha rakurslarda inkishof etiladi. Shubhasiz, bu bugungi ijtimoiy-estetik tafakkurning tutumi, milliy ong tadrijining toʻxtami. Demak, uni Oybekdan talab qilish toʻgʻri emas.
Yozuvchining” Navoiy” romanida hayot sinovlarini matonat bilan yengib, oʻzligini anglagan qahramonlar holati jonli tasvirlanadi. Ular orasida Navoiy oʻz erkinligi bilan ajralib turadi. Navoiy siymosi orqali aqidalarida sobit, istiqbolga komil ishonch bilan boquvchi qudratli ruh egasining ezgulik yoʻlidagi harakatlari kitobxon qalbiga dalda beribgina qolmay, yaratuvchanlik va ijodkorlik ruhini ham toʻldiradi.
Mamlakat hayotida toʻxtovsiz siyosiy zilzilalar davom etayotgan 30-yillarning oxiri va 40–yillarning boshlarida imonli va vijdonli adib sifatida Oybek el-yurt taqdiriga befarq qaray olmas edi. U insoniyat ulugʻ falokatlar qarshisida takror qolmasligi uchun, bani odam farzandlari bir-birlariga oʻzaro muhabbat rishtalari bilan bogʻlanmogʻi, yurtda adolat barqaror boʻlishini tiladi. Oybek fikri davr va saltanatlar osha kezib, temuriyzodalar taqdiri misolida tubsiz oʻpqon yoqasiga kelib qolgan imperiyani muqarrar halokatdan ogoh etibgina qolmay, istiqbolda boshlanajak mashʼum boʻrondan ham darak berdi.
📚 @kitoblar_pdf
1
Показать ещё
