#SEPnotes
Ilya Strebulaev darslaridan xulosalar (6-qism) (1/4):
"AGREE TO DISAGREE"
Nega e’tirozni rag‘batlantirish va konsensusdan ehtiyot bo‘lish kerak? Bu savolga javobni quyidagilardan topsak:
“Maymun ko‘rsa, maymun qiladi” experimenti. Janubiy Afrikada olimlar vervet maymunlariga ikki xil makkajo‘xori ko‘rsatishadi: pushti va ko‘k. Birini aloe barglariga qo’shib achchiq ta’mga o’zgartirishadi, ikkinchisini esa mazali qoldirishadi. Guruhlar tezda bir rangni “yomon” deb o‘rganadi. Keyin ikkala rangdagi makkajo’xori mazali bo‘lsa ham, ular eski odatini tark etmaydi. Keyingi kelgan maymunlar ham bu odatni yon-atrofidan o’rganib, o’zlari uchun an’anaga aylantirishadi.
Odamlar ham xuddi shunday. Mashhur “tutun eksperimenti”da odamlar yolg‘iz bo‘lsa tutun haqida signal bergan, lekin guruhda boshqalar jim turgani uchun hatto xona tutun bilan to‘lganda ham sukut saqlashgan. Bunday holatni “bystander effekti”, ya’ni guruh ta’siri ostida fikrni yo‘qotishga aytiladi.
VC simulyatsiyalarida ham shunday. Turli guruhlar bir xil startap haqida butunlay qarama-qarshi qaror chiqaradi, lekin ichkarida deyarli hech kim e’tiroz bildirmaydi. Qaror ko‘pincha birinchi gapirgan, ayniqsa katta lavozimdagi kishining so‘ziga bog‘liq bo‘lib qoladi. Bunday holatni “yo‘lga qaramlik” (path dependence) deb atashgan. Bir qarorga kelgach, guruh yangi, ijobiy ma’lumotlarga ham befarq bo‘ladi.
Hamma bir ovozdan kelishuvlardan ehtiyot bo‘lish kerak. Tarix shuni ko‘rsatadiki, buyuk investitsiyalar hech qachon bir ovozdan qabul qilinmagan. LinkedIn asoschisi, Reid Hoffman aytishicha Greylock Airbnb’ni ko‘rib chiqqanida, sheriklarning yarmi uni ma’qullagan, qolganlari esa bu katta xato deb hisoblashgan. JetBlue Ventures’da esa faqat bitta loyiha bir ovozdan ma’qullangan.
Kompaniyalarda hamma rozi bo‘ladigan yig‘ilishlar odatda bahslar bo’lishiga to’sqinlik qiladi. Natijada “xavfsiz”, lekin sust va o‘rtamiyona qarorlar chiqadi yoki qaror qabul qilish cho‘zilib ketadi. Hamma ko‘rib turgan “an’anaviy” yo‘l odatda kam foyda beradi. Xavfli va hatto kulgiga qoladigan qarorlar to‘g‘ri chiqsa ulkan foyda keltiradi. Jon Meynard Keyns ham shunday yo‘l tutib, Kembrij universitetining King’s College’ning fondini 16 martaga oshirgan. U universitet jamg‘armasini obligatsiyalardan aksiyalarga o‘tkazib tubdan o‘zgartirgan, garchi o'sha paytda ko‘plab mutaxasislar uni ustidan kulishgan bo‘lsa ham.
VC’lar biladiki, e’tiroz xatolik emas, kerakli jarayonligini. Eng xavflisi esa soxta rozilik bildirish. Bu ishonchni so’ndiradi. Sog‘lom tashkilot haqida General Jon Monash shunday degan: “Eng ko‘p xohlaganim bu siz meni xato deb o‘ylagan paytingizda”. Ya’ni, yuqoridagilar bilan rozi bo‘lmasangiz, gapirish sizning burchingiz. Milliard dollarlik imkoniyatlarni boy bermaslik uchun tashkilotingiz Monash qatoriga qo‘shilib, e’tiroz bildirish majburiyatini asosiy qadriyatlaridan biriga aylantirishi kerak.
Tamoyilni aytish oson, lekin hayotga tatbiq etish qiyin. Yaxshi niyatning o‘zi yetarli emas.
Qoidasi oddiy, ammo qiyin: e’tiroz bildirish — majburiyat.
0
Показать ещё
